ĐÔI ĐIỀU VỀ LỊCH SỬ TRƯỜNG TRUNG HỌC HOÀNG DIỆU
Tôi là cựu học sinh (CHS) niên khóa 1967-1974, năm 2003 con tôi cũng bắt đầu vào học tại trường nên tôi tham gia vào Ban chấp hành Hội phụ huynh học sinh, do đó thường tiếp xúc với các phụ huynh mà đa số là CHS của trường. Đến năm 2005, tôi tình cờ đọc bản lịch sử nhà trường đăng trên nội san, trong đó nêu rõ trường Hoàng Diệu thành lập vào năm 1949. Sau khi trao đổi với các anh chị CHS kỳ cựu và vài cô thầy cũ thì hầu hết không đồng tình với bản lịch sử trên. Từ năm 2006 đến nay, tôi bắt đầu sưu tầm từ nhiều nguồn thông tin khác nhau, trong đó có cả thông tin do các thầy cô và các CHS lớn tuổi khác như thầy Võ Văn Thiên, thầy Lý Ngọc Hiếu, cô Dương Quý Lang, anh Thái Văn Hợp, anh Lưu Quốc Bình, chị Lâm Mỹ Ngọc, chị Mạch Thị Hía, thầy Diệp Thanh Tứ (giám thị đầu tiên của trường bán công PHHS)… tôi mạn phép nêu ra đây những thông tin mới và những suy nghĩ của mình.
Dưới thời Pháp thuộc, việc mở trường chỉ nhằm mục đích đào tạo một số người để phục vụ cho giới cai trị chứ không phải để mở mang dân trí, cho nên số lượng rất hạn chế. Ở miền Nam suốt quá trình Pháp thuộc có những trường trung học sau:
* Năm 1879 đầu tiên là trường Collège de Mytho tại Mỹ Tho (lúc đầu là trường tiểu học, thời gian sau mới có thêm trung học). Năm 1942 đổi tên là Collège Le Myre De Villers, năm 1953 đổi tên thành trường Nguyễn Đình Chiểu.
* Năm 1917 mở trường thứ hai là Collège de Cantho tại Cần Thơ. Đến năm 1945 đổi tên là trường Phan Thanh Giản.
* Năm 1920 mở hai trường nam Pétrus Ký và nữ Gia Long tại Sài Gòn.
Đến năm 1955, tại miền Nam chỉ có 4 trường trung học nêu trên.
Năm 1956, ông Ngô Đình Diệm thành lập chính phủ VNCH tại miền Nam với các bộ ngành (trong đó có Bộ quốc gia giáo dục). Sau khi được thành lập, Bộ quốc gia giáo dục mới quyết định thành lập ở mỗi tỉnh một trường trung học, trong đó có trường trung học công lập Khánh Hưng (tiền thân của trường trung học Hoàng Diệu ngày nay).
Trong nội thị Sóc Trăng, trường tiểu học đầu tiên nằm ở bìa công trường Bạch Đằng, chạy dài từ đường Trần Hưng Đạo đến chỗ cây đa, cạnh con đường đi vào Tòa hành chánh cũ. Năm 1949 bị hỏa hoạn thiêu rụi nên phải phân tán, vài lớp học ở phía trường huấn luyện (phía sau Công an biên phòng ngày nay), vài lớp học ở phía sau chùa Năm Ông , tất cả đều lợp lá. Năm 1954, chính quyền Pháp đã chọn mảnh đất trống (trường Hoàng Diệu hiện nay) làm trường tiểu học nên xây dựng đầu tiên là một dãy kiên cố với 7 phòng học, mái bằng, song song với khu nhà dân đường Đề Thám (nay là Đồng Khởi). Thời gian này cũng đã có trường bán công Phụ Huynh Học Sinh (PHHS). Trường PHHS hình thành năm 1952, ban đầu cũng tạm ở phía sau chỗ CA biên phòng chung với các lớp của trường Tiểu học. Năm 1953, trường bán công PHHS được phép xây dựng một dãy lợp tôn song song với đường Mạc Đĩnh Chi, từ trước chùa Tịnh Độ đến đầu đường Nguyễn Du.
Năm 1955, thực dân Pháp rút đi, ngày 22/10/1956 chính quyền VNCH ra quyết định thành lập tỉnh Ba Xuyên trên cơ sở sáp nhập hai tỉnh Sóc Trăng và Bạc Liêu (có tỉnh lỵ là Khánh Hưng). Cũng trong năm 1956 Bộ quốc gia giáo dục đã chọn khu đất trên để lập trường trung học, cuối năm 1956 bắt đầu xây dựng dãy đầu tiên (tạm gọi là dãy A) gồm 1 văn phòng và 3 phòng học lợp ngói móc và lót gạch tàu, có cửa sổ thấp, chạy dài từ đầu đường Nguyễn Du đến đường Nguyễn Đình Chiểu và song song với trường Tiểu học. Đầu tháng 10/1957 khai giảng khóa đầu tiên với 3 lớp đệ thất (không phải thi tuyển), lúc đầu trường có tên là trường trung học công lập Khánh Hưng.
Như vậy, trên mảnh đất hoang vu hình chữ nhật, bao quanh bởi các đường Mạc Đĩnh Chi, Phan Đình Phùng, Nguyễn Đình Chiểu và Đề Thám (nay là đường Đồng Khởi) từ năm 1953 đến năm 1957 đã hiện diện 3 trường khác nhau:
- Trường tiểu học: từ năm 1954
- Trường bán công Phụ Huynh Học Sinh: từ năm 1953
- Trường trung học công lập Khánh Hưng: từ năm 1957
Sau đó, ngành giáo dục chọn mảnh đất ở đường Yersin (Nguyễn Thị Minh Khai) để xây dựng Trường nam tiểu học.
Năm 1958, xây dãy thứ hai của trường TH công lập Khánh Hưng (tạm gọi dãy B) cũng lợp ngói, lót gạch tàu, có cửa thông gió bằng gỗ đan hình thoi, nằm song song với đường Nguyễn Đình Chiểu.
Năm 1959, Trường tiểu học chính thức dời về đường Yersin và trở thành trường Nam tỉnh lỵ, dãy mái bằng được giao lại cho trường TH công lập Khánh Hưng (tạm gọi là dãy C). Trường bán công PHHS cũng dời về phía đầu đường Nguyễn Du chạy dài tới đường Phan Đình Phùng. Dãy lớp cũ giao lại trường TH công lập làm nhà kho và để xe. Đến năm 1973, thì trường PHHS giải thể và sáp nhập vào trường TH Hoàng Diệu.
Từ năm 1957, trường chỉ có các lớp đệ thất và mỗi năm mở dần lên. Năm 1961 trường chính thức được đổi tên thành Trường trung học công lập Hoàng Diệu và mở thêm lớp đệ tam sau đó mỗi năm lên thêm đệ nhị (62-63) đệ nhất (63-64).
Năm 1966, xây dựng nối với văn phòng thêm một phòng có lầu nằm ở đầu dãy A gần cổng trường. Lúc này trường tạm có 2 cổng, cổng bên ngoài nhìn thẳng ra đường Nguyễn Du, cổng bên trong nằm hơi xéo nối liền văn phòng và nhà kho.
Năm 1969, tại khoảng giữa sân xây dựng thêm 3 phòng học, mái tôn và lót gạch bông, công binh Hoa Kỳ xây nối thêm 3 phòng nền cao hơn và tráng xi măng (tạm gọi là dãy D). Năm sau đó làm hồ sen và vườn hoa tại đầu dãy này.
Năm 1973 - 1974, phía bên mảnh đất còn trống tiếp giáp với Miễu Bà Hỏa và Trường bán công PHHS, xây dựng thêm hai dãy (tạm gọi là E và F).
Sau năm 1975, hệ thống giáo dục thay đổi, các học sinh từ lớp 9 trở xuống phải trở về học ở các trường cấp 2 (đệ nhất cấp cũ). Trường Hoàng Diệu chỉ còn cấp 3 (đệ nhị cấp cũ) cho đến nay.
Đây chỉ là bản sưu tầm của cá nhân, nên tôi cũng rất mong quý Thầy Cô cũ, các anh chị CHS, các cô chú lớn tuổi có hiểu biết về trường vui lòng đóng góp thêm và sửa chữa những sai sót (nếu có), mong rằng sau này bản lịch sử của trường Hoàng Diệu sẽ thật đầy đủ và chính xác, xứng đáng với một ngôi trường từng là niềm tự hào của nhiều thế hệ.
Người sưu tầm